Związki chemiczne występujące w roślinach

1,8-CYNEOL – tlenek terpenowy zwany również eukaliptolem (występuje w olejku eukaliptusowym do 95%). Płyn o przyjemnym, kamforowym zapachu. Ma właściwości wykrztuśne, słabo dezynfekujące i spazmolityczne. Stosowany jest w postaci wziewów i w innych postaciach recepturowych w zapaleniu oskrzeli, krtani, nosa itp.

α-BISABOLOL – płynny składnik (około 50%) olejku rumianku pospolitego. Uważany jest za główną substancję czynną rumianku pospolitego o działaniu przeciwzapalnym i spazmolitycznym. Jest lepiej przyswajalny niż azuleny. Jest stosunkowo trwały i trudno ulega utlenieniu.

α- i β-PINEN – lekkie, bezbarwne ciecze o silnym zapachu terpenowym, łatwo żywiczejące. α-pinen jest bardzo rozpowszechniony i występuje w kilkaset gatunkach roślin jako składnik olejku eterycznego. β-pinen towarzyszy α-pinenowi. Pineny mają znaczenie jako produkty wyjściowe dla syntezy m.in. kamfory, citronelalu, citralu (znaczenie kosmetyczne), a także witamin A i E.

ANTOCYJANY – grupa organicznych związków chemicznych zaliczanych przeważnie do flawonoidów. Są przede atraktantami: wabią i przyciągają owady zapylające i gatunki zwierząt rozsiewające nasiona. Chronią również przed szkodnikami, działają jak filtr przeciwsłoneczny, nie doprowadzają do fotoinhibicji (uszkodzenia aparatów fotosyntetycznych przy zbyt dużym natężeniu światła). Działają przeciwutleniająco, przeciwbakteryjnie.
W kosmetyce antocyjany najbardziej cenione za działanie antyoksydacyjne oraz uszczelniające naczynia krwionośne.

CHAMAZULEN – lotny z parą wodną, o kolorze niebieskim. Wykazuje właściwości przeciwzapalne, przeciwalergiczne i regenerujące. W kosmetyce wykorzystywany do pielęgnacji jamy ustnej (pasty i płukanki). 

CHOLINA – związek aminowy, bezbarwna substancja. Uważana za czynnik witaminowy ochronny dla wątroby.

DITERPENY – są to substancje występujące w niektórych żywicach jak i gorycze roślinne.

FLAWONOIDY – najbardziej rozpowszechnione substancje roślinne. Są to substancje stałe, w większości bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie. Są udokumentowane działania flawonoidów:

• uszczelniające i wzmacniające ściany naczyń kapilarnych – jako środki zapobiegające krwawieniom, wybroczynom, żylakom, a także miażdżycy;
• diuretyczne;
• wpływają na krążenie;
• spazmolityczne;
• antyagregacyjne na płytki krwi;
• przeciwzapalne, przeciwalergiczne, przeciwwrzodowe, przeciwgrzybiczne;
• chroniące wątrobę;
• przeciwutleniające – chroniące np. witaminę C przed utlenieniem;
• posiadają funkcję tzw. wymiataczy wolnych rodników – czynników mających cechy kancerogenne;
• łatwo tworzą połączenia kompleksowe z metalami, tzw. chelaty – działają odtruwająco.

Wśród flawonoidów wyróżnione zostały:
diosmina, diosmetyna – działanie przeciwobrzękowe również wykorzystywane w leczeniu niewydolności krążenia żylnego;
luteolina – działanie moczopędne, przeciwzapalne, przeciwalergiczne, ochronne w stosunku do wątroby, zmniejsza stężenie cholesterolu i lipidów w osoczu krwi;
apigenina – najbardziej rozpowszechniony flawon. Wykazuje działanie spazmolityczne, przeciwalergiczne poprzez hamowanie wydzielania histaminy, ochronne dla wątroby. W kosmetyce wykorzystywany do pielęgnacji włosów blond jako żółty barwnik.
kwercetyna – najbardziej rozpowszechniony flawonol, szczególnie w postaci glikozydów, a zwłaszcza rutozydu. Kwercetyna wywiera też pewne działanie łagodzące skutki napromieniowania stosowanego w leczeniu nowotworów. Wykazuje właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, antyagregacyjne, ochronne dla wątroby i hipoglikemiczne.

KAMFORA – keton terpenowy. Krystaliczna substancja łatwo sublimującą o charakterystycznym ostrym zapachu. Stosowana zewnętrznie do nacierań w bólach reumatycznych, neuralgicznych.

KWAS ROZMARYNOWY - są to organiczne związki chemiczne z grupy kwasów fenolowych, występujące i rozpowszechnione głównie w roślinach. Prozdrowotne właściwości kwasów fenolowych związane są z ich przeciwutleniającym charakterem. Więcej informacji o kwasie rozmarynowym i jego właściwościom można znaleźć: https://danowiec.pl/Kwas-rozmarynowy-co-to-jest-i-jakie-ma-wlasciwosci-news-pol-1697482593.html

KWAS URSOLOWY - ma właściwości cytotoksyczne, przeciwzapalne, zmniejsza stężenie cholesterolu we krwi.

LINALOL – grupa związków monoterpenowych. Monoterpeny są związkami ciekłymi lub stałymi o silnym zapachu. Są lotne z parą wodną, dlatego wchodzą w skład olejków eterycznych destylowanych z roślin. Linalol znajduje się w grupie monoterpenów acyklicznych. Występuje w ponad 200 gatunkach roślin. Nie rozpuszcza się w wodzie, jedynie w tłuszczach. Linalol ma właściwości antyseptyczne i przeciwbakteryjne, ponadto odpręża i relaksuje.

OLEJEK ETERYCZNY – mieszanina zapachowych substancji chemicznych występujące w roślinach, w których pełnią funkcję atraktantu (przyciągają owady), repelentu (odstraszają zwierzęta), ochronną (antyseptyczną, promieniochronną) i informacyjną. Skład olejków jest różnorodny i nie do końca poznany. Olejki eteryczne otrzymywane są głównie poprzez destylację parą wodną, wytłaczanie i ekstrakcję w gazach i cieczach.

ŚLUZ – mieszanina polisacharydów. Działają zmiękczająco na skórę, łagodzą podrażnienia, leczą wysypki alergiczne, wrzody, czyraki.

TRITERPENY – rozpoznano ponad 3000 związków triterpenowych w roślinach. Mają działanie przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, hipoglikemiczne.

Opracowanie będzie na bieżąco uzupełniane w oparciu o rośliny które uprawiamy i z których produkujemy hydrolaty.

Bibliografia:

Marcin Molski: "Chemia Piękna. Tom 1", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, 2021

Stanisław Kohlmunzer: "Farmakognozja", Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Wydanie V, Warszawa 2017